Działania polityczne
Amerykański socjolog, William Tucker w książce pt. „Czarna rodzina umiera”, napisał: Fakty dotyczące murzyńskich rodzin są brutalne. Ponad połowa czarnych dzieci urodzonych dzisiaj w Stanach Zjednoczonych to dzieci nieślubne. Niemal połowa spośród tych nieślubnych, rodzi się z niezamężnych matek niepełnoletnich. Co roku więcej czarnych dziewcząt opuszcza szkołę, aby urodzić dziecko, niż kończy szkołę średnią. Ponad 50 % wszystkich dzieci murzyńskich jest dziś wychowywanych w rodzinach niepełnych, to znaczy przez niezamężne matki. Około 75 % wszystkich ubogich czarnych dzieci pochodzi z takich rodzin. Jest to prawdziwa tragedia społeczna przerażających rozmiarów. Coś podobnego nigdy przedtem się nie zdarzyło. Celowe wysiłki Mao Tse-tunga, zmierzające do rozbicia rodziny w Chinach rządzonych przez komunistów, nawet w drobnej części nie przyniosły takich skutków jak te, które polityka społeczna we współczesnej Ameryce wywołała wśród czarnych Amerykanów.
Przyczyn takiego stanu rzeczy jest wiele. Dwight Lee, w publikacji pt. Polityka mocy i moc polityki zauważa: Ubodzy są w mniejszości, uczestniczą w głosowaniu rzadziej niż bogatsi obywatele i rzadko bywają zorganizowani w grupy politycznego nacisku. Jest więc mało prawdopodobne, aby ubogi był bardzo skuteczny w konkurencji o wpływy polityczne. Rzecz jasna, gdyby ubogi posiadał te umiejętności i cechy, które są potrzebne dla skutecznego działania politycznego, wówczas nie byłby ubogim.
Dochód narodowy
W 1998 r. dochód narodowy najbogatszego państwa świata, Stanów Zjednoczonych wynosił 7819 mld dolarów, w kolejnych pozycjach były: Japonia – 4223 mld dolarów, Niemcy – 2115, Francja – 1394, Wielka Brytania – 1278, Włochy – 1146, Chiny – 966, Brazylia – 749, Kanada – 599, Hiszpania – 533, Korea Południowa – 468, Rosja – 441 mld dolarów.
Polska z dochodem 143 mld dolarów znalazła się na 28 miejscu. Wartość majątku skarbu państwa polskiego, liczoną łącznie z muzeami, bibliotekami, pomnikami i świątyniami, szacowano na 154 mld dolarów i była ona niższa niż wartość rynkowa przynajmniej pięciu koncernów: Microsoft – 271,9 mld dolarów, General Electris – 258,9 mld, Exxon – 172,2 mld, Royal Dutch/Shell – 164,2 mld, Merck – 154,8 mld dolarów.
Dochód społeczny
Jak wiele kluczowych pojęć w ekonomii, tak i „dochód społeczny” nie jest rozumiany jednoznacznie. Nie jest on bowiem prostą sumą dochodów indywidualnych. Jest też czymś innym niż majątek społeczny.
Dochód społeczny brutto, inaczej nazywany przychodem społecznym, jest to wartość wszystkich dóbr i usług wytworzonych przez dane społeczeństwo w określonym czasie. Jest to więc wartość produktu społecznego.
Wartość dochodu społecznego oblicza się, odejmując od wartości przychodu wartość surowców i narzędzi, jakie zostały zużyte przy produkcji. Są to bowiem dobra, które istniały już na początku danego okresu obrachunkowego i niejako weszły swoją wartością w produkt w tym okresie wytworzony. W skład czystego dochodu wchodzą usługi konsumpcyjne, bo stanowią one nową wartość (także po potrąceniu kosztów surowca i amortyzacji), nie wchodzą natomiast usługi produkcyjne, gdyż ich wartość kryje się w wartości produktów.
Źródłem dochodu społecznego jest więc: produkcja dóbr gospodarczych; produkcja usług konsumpcyjnych; handel zagraniczny, sprzedaż dóbr gospodarczych, usług produkcyjnych i konsumpcyjnych; usług kapitałowych; są sumy pieniężne przesyłane przez emigrantów swoim rodzinom mieszkającym w kraju.
Podział pierwotny i wtórny
Dochód społeczny ulega podziałowi. Można mówić o dwóch stopniach jego podziału: o podziale pierwotnym i wtórnym, zwanym redystrybucją.
A. Podział pierwotny dochodu społecznego dokonywany jest przez przedsiębiorcę jako organizatora życia gospodarczego. Jest on uwarunkowany szeregiem czynników wywierających wpływ na sytuację przedsiębiorstwa. Należą do nich: sytuacja na rynku towarowym, wysokość stopy procentowej, stan zatrudnienia, działalność związków zawodowych, polityka zagraniczna państwa itp. Dokonywany jest przez przedsiębiorstwo, które wypłaca pracownikom wynagrodzenie w formie płacy roboczej i pensji pracowników umysłowych.
B. Redystrybucja związana jest z nierównością dochodów. Kościół wyraził swoje stanowisko w kwestii nierówności dochodów przy okazji nauki o wolnych dochodach. Za takie uznaje się tę część dochodu czystego, która pozostaje człowiekowi po zaspokojeniu potrzeb związanych z utrzymaniem życia na poziomie konieczności i przyzwoitości stanu. Człowiek nie ma pełnej swobody w ich używaniu. Przeciwnie, zarówno Pismo Święte jak i Ojcowie Kościoła bardzo stanowczo uczą, że na bogaczach spoczywa poważny obowiązek praktykowania jałmużny, dobroczynności i wspaniałomyślności (Pius XI, Quadragesimo anno, 50).
Są różne sposoby przeprowadzenia redystrybucji nierównych dochodów przez państwo: na płaszczyźnie funkcjonalnego podziału dochodu społecznego (kontrolując płace, ustalając płacę minimalną, podtrzymując ceny produktów rolniczych, kontrolując stopę procentową); na płaszczyźnie osobowego podziału dochodu społecznego – poprzez politykę społeczną (ubezpieczenia społeczne, zapomogi dla bezrobotnych, zapomogi dla starców, pomoc mieszkaniowa), politykę finansową (np. stosowanie silnej progresji podatkowej przy wysokich dochodach) i przez wydatki publiczne (subwencje dla słabszych gospodarczo regionów, budowa szkół, szpitali itp.). Niekiedy są to ogromne części całości dochodu.
Przykładem takich działań może być Szwecja, która w rekordowym – 1992 roku – na sektor publiczny przeznaczyła 71% całkowitego dochodu społecznego.
Skuteczność redystrybucji i rozchód narodowy
Aby redystrybucja była skuteczna, powinna spełniać następujące warunki: nie może się łączyć z przyjęciem zasady systematycznej równości (egalitaryzmu), ponieważ pewien stopień nierówności jest warunkiem postępu gospodarczego; powinna polegać na efektywnym przeniesieniu siły nabywczej, a nie na rozwiązaniach inflacyjnych; środki redystrybucji powinny być racjonalnie zastosowane, by jej ciężary były potrącane od zysku, a nie doliczane do kosztów produkcji.
Działalność produkcyjna czynników gospodarczych jest źródłem dóbr i usług tworzących produkt narodowy. W zamian za podjęcie działalności produkcyjnej czynnikom gospodarczym przypadają dochody funkcjonalne (płaca, procent, zysk), które z kolei ulegają redystrybucji w społeczności na rzecz celów podziału osobowego. Są one z kolei wydatkowane na cele konsumpcyjne lub inwestycyjne (prywatne lub publiczne).
Wydatki konsumpcyjne i inwestycyjne razem wzięte stanowią rozchód narodowy. Dochód narodowy może więc być rozpatrywany w różnych fazach: jako produkt narodowy w fazie produkcyjnej; jako dochód narodowy w znaczeniu ścisłym, czyli w fazie podziału; jako rozchód narodowy w fazie wydatkowania.
Zaspokojenie potrzeb społeczeństwa
Produkt narodowy, dochód i rozchód narodowy są sobie równe, jeśli spełnione są następujące warunki: wydatki pochodzą tylko z dochodów tego samego okresu; cały dochód okresu jest wydatkowany; cały produkt okresu jest sprzedany; produkt sprzedany wyprodukowany był w tym samym okresie. W temacie dochodu społecznego generalną jest zasada, że jego celem jest zaspokojenie potrzeb społeczeństwa.
Ojcowie Soboru Watykańskiego II w Konstytucji duszpasterskiej o Kościele w świecie współczesnym (Gaudium et spes), pouczają: W pełni odpowiadają naturze ludzkiej takie struktury prawno-polityczne, które by zawsze i coraz lepiej dawały wszystkim obywatelom bez żadnej dyskryminacji skuteczną możliwość swobodnego i czynnego udziału w uchwalaniu zarówno podstaw prawnych wspólnoty politycznej, jak i w zarządzaniu państwem, w określaniu pola działania i celów różnych instytucji oraz w wyborze władz (nr 75).
ks. Andrzej Zwoliński